start

Prof. Andrzej Nowak - "Polskie drogi do niepodległości"

W ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę 24 kwietnia miał miejsce wykład „Polskie drogi do niepodległości”. Prelegentem był prof. dr hab. Andrzej Nowak, historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, profesor nauk humanistycznych, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor zwyczajny w Instytucie Historii PAN, były redaktor naczelny dwumiesięcznika „Arcana”, od 2016 członek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej. Profesor ma w swoim dorobku naukowym ponad 30 książek oraz blisko 200 artykułów i recenzji naukowych, jest też autorem ponad 400 artykułów publicystycznych.

Spotkanie w auli Uczelni przy ul. Kazimierza Wielkiego było prowadzone przez JM Rektora PWSZ, prof. dra hab. Grzegorza Przebindę. Pan Rektor przypomniał, że pierwsze spotkanie z prof. Andrzejem Nowakiem miało w naszej szkole miejsce pięć lat temu, następnie wspomniał o znaczących osiągnięciach prelegenta w dziedzinie historii Rusi i Rosji, podkreślił jego fundamentalną znajomość źródeł oraz przedstawił jego najważniejsze publikacje.

Profesor Nowak na wstępie wyraził radość z możliwości wygłoszenia wykładu w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie w roku stulecia niepodległości. Podkreślił, że ta rocznica jest okazją do zastanowienia się nad tym, czym jest niepodległość. Otóż niepodległość jest według profesora wyborem, który ma swoją cenę. Polska miała wybór, czy ma pogodzić się z podległością, czy też walczyć i zdecydowała się na walkę, która była prowadzona dwutorowo, militarnie i na polu intelektualnym. Pierwsze otrzeźwienie nastąpiło jeszcze przed rozbiorami w obliczu samowoli rosyjskiego ambasadora, ale punktem kulminacyjnym były reformy przeprowadzone po pierwszym rozbiorze, uwieńczone uchwaleniem Konstytucji 3 Maja. Profesor Nowak podkreślił, że niepodległość polega na tym, aby próbować wspólnie bronić swojej godności obywatelskiej, a Konstytucja 3 Maja była właśnie ruchem w tym kierunku. Konstytucja oznaczała, że Rzeczpospolita jest godna niepodległości, że polskość to nie tylko „kołtun polski”. Konstytucja zmieniła obraz Polski w oczach samych Polaków, była testamentem upadającej Rzeczpospolitej, rozczłonkowanej przemocą przez sąsiadów, była w końcu połączeniem walki zbrojnej z drogą intelektualną. Ważnym elementem na drodze do odzyskania niepodległości była działalność kulturalna. 123 lata zaborów to historia fenomenalnego sukcesu – inteligencji udało się z przekazem polskości dotrzeć do mas. Drogę do polskości zainicjowali wielcy artyści, tacy jak Mickiewicz, Słowacki i Sienkiewicz, ale potem potrzebna była praca tysięcy „siłaczek” i „siłaczy”, którzy szli w lud z czytankami polskimi i wygrali przez to wojnę o dusze chłopów. Dzięki temu chłopi w roku 1918 poparli Polskę wbrew rewolucyjnej świadomości klasowej. Historia Polski jest zatem, jak stwierdził profesor Nowak, historią optymistyczną. Mimo okupacji przez trzy imperia udało nam się odbudować niepodległość. Żeby zmierzyć się z taką siłą i wygrać, trzeba było dokonać czegoś, na co musimy spojrzeć z respektem. Wiele mówi się dzisiaj o szaleństwie powstań i ich ogromnych kosztach, ale należy pamiętać o tym, że cena podległości jest większa niż cena walki o niepodległość. Na przykład od lat trzydziestych do sześćdziesiątych wieku XIX z Królestwa Kongresowego wywieziono ponad 200 tysięcy rekrutów do armii rosyjskiej, którzy po 25 latach służby raczej nie wracali do kraju. W wojnie z bolszewikami poległo około 100 tysięcy polskich żołnierzy, ale w czasie trwania I wojny światowej w służbie zaborcom poległo około 600 tysięcy Polaków. Z ruchu powstańczego wynikała też długofalowa korzyść materialna – osłabienie przeciwnika. W latach sześćdziesiątych XIX w. Rosja przeżyła głęboki kryzys finansowy związany z koniecznością utrzymania armii okupacyjnej w Polsce. Skutkiem tego było m.in. sprzedanie Alaski Stanom Zjednoczonym. Jak wyglądałaby zimna wojna z radziecką Alaską? Najważniejszym skutkiem powstań było jednak to, że władze zaborcze w odpowiedzi na powstańcze postulaty wyzwolenia chłopów dały im maksymalnie korzystne warunki uwłaszczenia. Dzięki temu chłopi mogli szybciej wyzwolić się z mentalności poddańczej.

Kolejnym elementem drogi do niepodległości było tworzenie programów politycznych, które w istocie rzeczy były programami niepodległościowymi. Profesor przytoczył w tym miejscu nazwiska wybitnych działaczy politycznych, takich jak Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Wincenty Witos i pochodzący z Jabłonicy Polskiej Jan Stapiński.

Na koniec profesor Nowak podkreślił, że nikt nie podarował Polsce niepodległości. Polacy przez cztery pokolenia pracowali, walczyli, tworzyli i zwyciężali, tworząc rodzaj zobowiązania dla następnych pokoleń i imponując innym, o czym świadczą spolszczeni cudzoziemcy, którzy zapisali się w naszej historii. Jak pisał Wincenty Kadłubek, to, co czynimy dla ojczyzny, nie jest szaleństwem, a miłością i to jest wspaniała nauka płynąca z naszej historii.

Galeria zdjęć