start

Robert Wojciech Portius de Lanxeth – krośnieński mieszczanin, kupiec i fundator

W dniach 4-6 czerwca 2018 roku, odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowa Robert Wojciech Portius de Lanxeth – krośnieński mieszczanin, kupiec i fundator. Pomysł przedsięwzięcia, którego celem byłoby pokazanie sylwetki i dokonań szkockiego patrycjusza na tle ówczesnych dziejów gospodarczych i politycznych Europy Środkowej, narodził się w roku ubiegłym w Zakładzie Turystyki i Rekreacji PWSZ im. Stanisława Pigonia w Krośnie. W organizacji Konferencji pracownikom Zakładu cennego wsparcia udzielili: Zbigniew Ungeheuer – Prezes Stowarzyszenia Portius w Krośnie, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej. Patronat honorowy nad całym wydarzeniem zechcieli objąć: Ambasada Węgier w Warszawie oraz Prezydent Miasta Krosna.

Konferencja zorganizowana została w czterechsetlecie osiedlenia się Szkota w Krośnie. Szkocki imigrant – Robert Gilbert Portius de Lanxeth (1601-1661), przybył Krosna przed rokiem 1620. Blisko cztery stulecia temu miasto nad Wisłokiem stało się dla niego drugą ojczyzną, tu – korzystając z bliskiego sąsiedztwa Węgier – stworzył centrum imponującej faktorii kupieckiej, która sprawiła, że Krosno stało sie jednym z liczących się ośrodków handlu winem węgierskim w tej części Europy. On sam, uzyskawszy od Zygmunta III Wazy przywilej serwitoriatu (potwierdzany przez kolejnych monarchów z dynastii Wazów), już jako faktor królewski, stał się najważniejszym dostawcą win węgierskich dla monarszego dworu. Wysoka pozycja społeczna i majątkowa szkockiego patrycjusza, który w Krośnie przyjął imię Wojciecha – jednego z patronów Królestwa Polskiego, umożliwiła mu podejmowanie rozlicznych fundacji artystycznych, zwłaszcza tych adresowanych do miejscowego kościoła parafialnego. Od lat trzydziestych XVII wieku Portius stał się najważniejszym i najbardziej hojnym dobrodziejem szpitali, klasztorów i szkół parafialnych, zarówno w samym mieście, jak i bliższej i dalszej jego okolicy. Dziś bez żadnej przesady stwierdzić można, iż to osobie szkockiego imigranta zawdzięcza Krosno, ostatni już w okresie staropolskim, doniosły epizod swego znaczenia gospodarczego i kulturalnego.

Program Konferencji, w której udział wzięli uczeni ze Szkocji: Prof. Dr David Worthington – Centre for History, University of the Highlands and Islands, Węgier: Dr Bálint Vinkler – Biblioteka Miejska im. Sándora Vachotta oraz Muzeum Numizmatyki im. Lajosa Huszára w Gyöngyös) oraz Polski, reprezentujący następujące Uczelnie i Instytucje: Prof. dr hab. Waldemar Kowalski – Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Prof. dr hab. Janusz Gruchała – Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prof. dr László Kálmán Nagy – Wydział Filologiczny, Zakład Filologii Węgierskiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Dr Jan S. Ciechanowski – Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Dr hab. Zygmunt Kruczek – Wydział Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, Jerzy Żmudziński – Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie oraz Zbiory Sztuki Wotywnej na Jasnej Górze, Ewa Lorentz – Podkarpacki Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków – Delegaturę w Krośnie, Dr Tadeusz Łopatkiewicz – Prezes Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, Zbigniew Ungeheuer – Prezes Stowarzyszenia Portius w Krośnie, Paweł Szczygieł – Prezes Zarządu Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie oraz Dr Piotr Łopatkiewicz – Zakład Turystyki i Rekreacji Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie.

Otwarcie Konferencji poprzedził krótki koncert organowy Sylwestra Zimki w Bazylice Trójcy Przenajświętszej w Krośnie połączony z prezentacją fundacji i dokonań szkockiego fundatora dla najważniejszej świątyni miasta.

Konferencję otworzył JM Prof. dr hab. Grzegorz Przebinda – Rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie. Podczas otwarcia głos zabrali: Dr hab. Adrienne Körmendy – Konsul Generalna Węgier w Krakowie oraz Piotr Przytocki – Prezydent Miasta Krosna.

W zróżnicowanych i dalece interdyscyplinarnych wystąpieniach podczas dwudniowej konferencji podejmowano problematykę:

• obecności i dokonań diaspory szkockiej w XVI i XVII stuleciu na obszarze Rzeczpospolitej Obojga Narodów oraz w Europie Środkowej,
• wymiany handlowej, stosunków Polsko-Węgierskich i handlu tranzytowego winem węgierskim w XVI i XVII wieku,
• Krosna w czasach Roberta Wojciecha Portiusa,
• fundacji artystycznych szkockiego patrycjusza dla miasta,
• osoby szkockiego Patrona w działalności Stowarzyszenia „Portius” w Krośnie,
• dokonań szkockiego imigranta i płynących stąd impulsów wspomagających kreowanie nowych produktów turystycznych.

Materiały z Konferencji niebawem zostaną wydane drukiem w jednym z tomów „Prac Naukowo-Dydaktycznych Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie”.

Po zakończeniu sesji referatowej 5 czerwca, w godzinach popołudniowych uczestnicy Konferencji udali się w krótką wycieczkę na Węgry, Sárospatak i Tokaju, której zadaniem było między innymi poszukiwanie węgierskich śladów Portiusa. Wieczór, we wtorek 5 czerwca, spędziliśmy w piwnicy Portius w Hercegkút, nieopodal Sárospatak. Gościem specjalnym uroczystej kolacji, połączonej z degustacją wina, był Dr Richárd Hörcsik – Przewodniczący Komisji ds. UE Zgromadzenia Narodowego Węgier oraz członek honorowy Stowarzyszenia Portius w Krośnie.

W środę 6 czerwca, w godzinach przedpołudniowych, w centrum Sárospatak, uczestnicy Konferencji złożyli wieniec pod tablicą upamiętniającą wkład narodu węgierskiego w ocalenie 140 tysięcy polskich żołnierzy i uchodźców cywilnych w latach II wojny światowej. W uroczystości, podczas której zagrano hymn Polski i Węgier, udział wzięła Vice Burmistrz tego węgierskiego miasta. Następnie uczestnicy Konferencji udali się na krótkie zwiedzanie rezydencji Rakoczych i kościoła parafialnego Św. Elżbiety w Sárospatak. Około południa udaliśmy się do pobliskiego Tokaju, gdzie wzięliśmy udział w krótkim spotkaniu z Burmistrzem Miasta, następnie wspólnie złożyliśmy wieniec przy tablicy pamiątkowej w centrum miasta, upamiętniającej krośnieńskiego mieszczanina – Szkota Roberta Wojciecha Portiusa. W godzinach późno popołudniowych powróciliśmy do Krosna.

Jak zgodnie podkreślają wszyscy uczestnicy, Konferencja w Krośnie stała się znaczącym wydarzeniem naukowym, które służyć będzie lepszemu poznaniu dokonań szkockiego imigranta. Należy wyrazić nadzieję, że międzynarodowy charakter Konferencji przełoży się w niedalekiej przyszłości również na międzynarodową recepcję wiedzy o krośnieńskim patrycjuszu. Paradoksalnie postać jego najlepiej chyba znana jest na Węgrzech, w Polsce posiada on wymiar wciąż jedynie lokalny, natomiast w jego odległej ojczyźnie – Szkocji wiedza o nim jest zupełnie znikoma.