start

Podkarpackie przestrzenie Stanisława Pigonia

Krosno – Kombornia: pigoniowska strefa pamięci

Pięćdziesiąt  lat, które upływają dziś od śmierci Stanisława Pigonia skłaniają do chwili pogłębionej refleksji, tym bardziej, że postać Profesora została wpisana trwale w nazwę, praktykę dydaktyczną i dobrą pamięć społeczności Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia.

Minione lata przyniosły wiele tekstów i uroczystości organizowanych ku jego pamięci. Niestrudzeni badacze Pigoniowego dzieła - Franciszek Ziejka, Czesław Kłak i wielu innych, opublikowali wiele znaczących tekstów. Znamienne jest to, że  w znakomitej większości z nich autorzy piszą o Profesorze jako o człowieku niedostępnej innym miary.

Nigdy (...) nie oderwałem serca ani od ludzi, ani od ziemi tutejszej. 

Zacząć należy od Komborni, którą za życia Profesor odwiedzał, tak często, jak tylko mógł. Komborni, której poświęcił tom wspomnień „Z Komborni w świat”. Ten tytuł zaliczony do skrzydlatych słów polszczyzny oddaje przywiązanie do „małej ojczyzny”, związki z rodzinną miejscowością i wagę wartości jakie zaczerpnął z jej społeczności i kultury, z nią wiąże się również  zakorzenienie Stanisława Pigonia w wiejskiej kulturze podkarpackiej wsi, w trudnych warunkach pracy i życia.

Z tego miejsca, z chłopskiej doli, ale  i etosu pochodzi określenie Pigoń laboriosus, który on sam skomentował następująco: Ten z domu wyniesiony szacunek dla rzetelnego mozołu. Pracy - sic vos non vobis- nie dla siebie przecież tylko podejmowanej, nie wykrętnej, ale najuczciwszej, tę w niej sumienność niewyrachowaną nauczyłem się za wartość, za gwiazdę przewodnią życia, pragnąłem jej dochować wierności, a w ramach zawodu mego starałem się zobowiązywać do niej także innych.  Z jakim skutkiem? Któż to może wiedzieć?

„... bardziej na zachód ku Jasłu.”

W  Jaśle młody Stanisław Pigoń spędził osiem lat (1898 – 1906) nauki. W Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, jak wspominał, rozpoczęło się kształtowanie charakteru, zainteresowania literaturą, własne inicjacje literackie, „budzenie ducha narodowego”. Społeczność Gimnazjum zachował on w dobrej pamięci. Nie mogąc osobiście uczestniczyć w obchodach stulecia  Gimnazjum, w liście przesłanym na tę okoliczność Stanisław Pigoń napisał: Nieobecność tę odczuwam bardzo boleśnie, bo w pełni zdaję sobie sprawę, jak ważną rolę w mym życiu odegrał pobyt w tej Szkole... Obudzenie się świadomości narodowej, silne i szeroko ujawniające się w ostatnim dziesięcioleciu XIX w. ogarnęło i nas wszystkich. Wszyscyśmy powtarzali modlitwę Mickiewicza: „O wojnę powszechną za wolność Ludów – prosimy Cię, Panie;”... a wielu nas miało szczęście wziąć w niej udział i nadstawić głowę w nadziei obalenia obmierzłego gwałtu zaborów.

Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia polonistyczne w Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1914 r. uzyskał doktorat u prof. Ignacego Chrzanowskiego. Znakomity rozwój naukowy przerwał wybuch I wojny światowej – na frontach  wojny spędził Pigoń łącznie ponad pięć lat i dwa miesiące, w tym ponad 4 lata na froncie francuskim, rosyjskim i włoskim i ponownie na rosyjskim w latach 1919 – 1920. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Profesor pracę naukową połączoną z dydaktyką uniwersytecką realizował w: Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu (1919 – 1920), Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1920 – 1930) i w Uniwersytecie Jagiellońskim (1930 – 1960).

W Krośnie pamięć o Profesorze Stanisławie Pigoniu jest mocno związana z instytucjami kształcenia wyższego – Kolegium Nauczycielskim i Państwową Wyższą Szkołą Zawodową.

Na wniosek Rady Programowej Kolegium Nauczycielskiego w Krośnie w dniu  4 listopada 1994 r. nadano imię Profesora Stanisława Pigonia. Okolicznościową laudację wygłosił profesor Franciszek Ziejka, wówczas prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Opisując charakterystyczne dla przełomu wieków zjawisko społecznego awansu chłopskich synów i ich zasług dla rozwoju nauki i ojczyzny - prof. Stanisława Pigonia, prof. Jana Czubka, ks. Jana Nepomucena Fijałka, Franciszka Bujaka, prof. Jana Janowa, Stanisława Kota i innych, powiedział:  celem życia tej gromady synów włościańskich wchodzących na przełomie  XIX i XX w. do nauki polskiej była prawda i... człowiek. Rzecz jednak znamienna: synowie chłopscy, którzy pod koniec XIX w. wielką rzeszą stawili się u bram uniwersytetów z własnej woli zapisali się do „zakonu” pracowników nauki, w którym obowiązuje wciąż prawo służby bezgranicznej nauce. Dziś ich autorytet nadal wyznacza drogi pokoleniom Polaków pragnących służyć nie tylko nauce, ale i ludziom.

Collegium Pigonianum

9. października 2006. roku w PWSZ w Krośnie odbyła się uroczystość nadania budynkowi dawnego kolegium jezuickiego imienia Stanisława Pigonia.

Brązową tablicę z popiersiem Stanisława Pigonia, autorstwa Macieja Syrka, odsłonili Rektor UJ, prof. Franciszek Ziejka i Rektor PWSZ, prof. J. Gruchała. Okolicznościowy wykład na temat Małe ojczyzny Stanisława Pigonia poświęcony związkom Profesora z Kombornią, Poznaniem, Wilnem i Krakowem wygłosił Franciszek Ziejka. W ciągu 37 ostatnich lat jego życia, które spędził w Krakowie, nigdy przecież nie zapomniał o swoich „małych ojczyznach”. Nigdy nie zapomniał o Komborni i Podkarpaciu, o „rodzinnej” małej ojczyźnie, w której uformowała się jego osobowość, w której poznał, co znaczy praca, w której zaznał miłości najbliższych. Nigdy nie zapomniał o małej ojczyźnie „spod Prusaka”, gdzie wprawiał się tajniki pracy nauczyciela akademickiego. Nigdy też nie zapomniał o serdecznej, ukochanej ziemi znad Wilii i Wilejki.

Profesor Pigoń kochał wszystkie trzy przywołane tu skrawki Ziemi Polskiej. One wszystkie współtworzyły – wraz z Krakowem – w jego biografii twardy fundament, na którym wsparła się jego wielka miłość do Ojczyzny. Miłość niekłamana, miłość prawdziwa. Bo gdziekolwiek rzuciły go losy, zawsze w ojczyźnie zostało serce jego. Ojczyźnie-Polsce służył. Jej pozostał wierny. Ją ukochał ponad wszystko. Godzi się o tym pamiętać.

 PWSZ w Krośnie imienia Stanisława Pigonia.

Przyjęcie przez instytucję imienia, zawsze wpisuje jej społeczność w kontekst wartości reprezentowanych przez postać patrona i symbolicznie dookreśla jej misję.

Senat PWSZ w Krośnie, na wniosek jej rektora, prof. dra hab. Janusza Gruchały, w 2012 r. przyjął uchwałę o nadaniu uczelni imienia Stanisława Pigonia. Zamiarem Senatu uczelni było upamiętnienie uczonego, ale i przywoływanie rdzennych wartości kultury narodowej, wzorów patriotyzmu, woli kształcenia się, identyfikowania się z własnym środowiskiem, wartością tożsamości regionalnej, etosu pracowitości i wrażliwości na potrzeby innych.

Intencją Senatu uczelni było upamiętnienie uczonego, ale i przywoływanie wzorów:

- patriotyzmu realizowanego poprzez udział w walce zbrojnej, w okresie I wojny światowej w armii austriackiej, w której uzyskał stopień porucznika, a od połowy listopada 1918 do końca sierpnia 1919 służył w wojsku polskim, uczestnicząc w walkach o Lwów, Przemyśl i na Śląsku. Wziął również udział jako ochotnik, od 20 maja do 13 listopada 1920 r., w wojnie polsko-bolszewickiej jako dowódca pociągu pancernego Bartosz Głowacki. Kiedy Niemcy zaatakowali Polskę, rozpoczynając II wojnę światową, Profesor opuścił Kraków z synem Andrzejem, aby wstąpić do polskiego wojska, co się nie udało wskutek wrześniowej klęski. Z innym wymiarem patriotyzmu Profesora łączy się postawa w czasie zamknięcia w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, a po zwolnieniu z niego organizacja i udział w tajnym nauczaniu Uniwersytetu Jagiellońskiego;

- uczonego i edytora, jednego z najwybitniejszych badaczy twórczości Adama Mickiewicza, a także Juliusza Słowackiego, Aleksandra Fredry, Stefana Żeromskiego oraz pisarzy ludowych. Jako uczeń Ignacego Chrzanowskiego Stanisław Pigoń łączył skrupulatność badacza z poczuciem odpowiedzialności za moralną wartość historii literatury. Dorobek naukowy, jak
i zaangażowanie badawcze Stanisława Pigonia najtrafniej określił Czesław Kłak, jako wprost niesłychanie rozwinięte poczucie odpowiedzialności za losy nauki w obrębie filologii polskiej;

- społecznika, nauczyciela i wychowawcy, spolegliwego opiekuna studenckich kół i stowarzyszeń w Poznaniu, Wilnie i Krakowie, mianowanego przez Senat UJ kuratora Bratniej Pomocy Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, społecznika głoszącego wykłady o tematyce historycznej i literackiej. „Ten typ perfekcyjnej pracy, bez rachuby na wielkie korzyści majątkowe, pracy podejmowanej nie przez wzgląd na własną osobę, lecz na pożytek innym, wykonywanej w poczuciu obowiązku i dla zadośćuczynienia temu co nam powierzone... ale także powaga wobec życia, wytrwałość i dzielność cechują tego syna kmiecego... W dorobku uczonego rzeczą najbardziej trwałą jest być może nie zawartość publikacji, choćby najznakomitsza, lecz to, co bezpośrednio dane uczniom, wiedza i dobro. Wiedza i budujący przykład moralny – taki był Pigoniowy siew na wieczność.

Wydawnictwem, które przygotowano w  uczelni noszącej imię Stanisława Pigonia, na okoliczność tegorocznego jubileuszu, jest pierwszy numer rocznika Studia Pigoniana.

Rocznik ukazujący się w setną rocznicę odzyskania niepodległości, pięćdziesiątą rocznicę śmierci Stanisława Pigonia, w czterdziestą rocznicę powołania kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową –   niech będzie cegiełką przydatną...